Expositie van werken van schilder en illustrator Cornelis Jetses (1873 – 1955).
22 november 2015 t/m14 febr 2016
grote zaal

Terug in de schoolbanken

SCHOOLPLATEN VAN CORNELIS JETSES

Museum Land van Valkenburg presenteert van 29 november 2015 tot 14 februari 2016 een expositie van werken van schilder en illustrator Cornelis Jetses (1873 – 1955).
Bezoekers kunnen Jetses’ eerste schetsen tot en met de uiteindelijke schoolplaat bekijken. Ook is er een historische schoolklas te zien, waar kinderen, in de schoolbanken zittend, schrijvend met een kroontjespen, zich kunnen laten fotograferen, zoals in de vorige eeuw gebruikelijk was.

Jetses is een van de bekendste tekenaars van schoolplaten, die in de eerste helft van de vorige eeuw in menig klaslokaal hingen. Generaties schoolkinderen zijn met zijn ‘Boek van Ot en Sien’, de ‘Vertelselplaten’ en het leesplankje ‘aap, noot, mies’ opgegroeid. De beelden zitten nog in het collectieve geheugen van veel Nederlanders.
Voor hen is het een feest van herkenning. Bij kinderen (gratis toegang) en jongvolwassenen echter zal er verbazing ontstaan over wat wij nu primitief noemen.
Museum Land van Valkenburg werkt bij deze tentoonstelling nauw samen met twee gerenommeerde instellingen. Zo heeft het Nationaal Onderwijsmuseum uit Dordrecht de historische schoolklas ingericht, en originelen en drukken van de schoolplaten in bruikleen gegeven. De Stichting Cornelis Jetses in Groningen heeft de bijbehorende originele schetsen van de schoolplaten ter beschikking gesteld en enkele schilderijen.

Illustrator en schilder Jetses

Cornelis Jetses was afkomstig uit een armoedig gezin in Groningen, maar zijn tekentalent werd op de lagere school al opgemerkt. Dat heeft zijn verdere leven bepaald. Op jonge leeftijd bezocht hij de Groningse Kunstacademie, vervolgens de Kunstgewerbeschule in Bremen, en de Kunstacademie in Amsterdam.
Jetses ontwikkelde zich tot een veelgevraagd illustrator, maar een vrij kunstenaar is hij nooit geworden. Waarschijnlijk met herinneringen aan de armoede in zijn jeugd, koos hij voor de zekerheid van illustrator. Jetses was een dienstbaar ontwerper voor Uitgeverij Wolters in Groningen. In 1901 ontving hij zijn eerste opdracht. Hij werkte op bestelling, maar een arbeidscontract heeft hij nooit gekregen. Toch bleef Jetses deze uitgeverij meer dan vijftig jaar trouw.
Cornelis Jetses was meer dan alleen tekenaar. Hij was ook een begenadigd schilder. Zo zijn er op de tentoonstelling twee schilderijen van zijn hand te zien: een prachtig zelfportret en een portret van zijn dochter Everdina (model voor ‘Sien’ uit de serie ‘Ot en Sien’). Zijn naam blijft echter vooral verbonden aan de schoolplaten, waarop hij het leven van alledag tekende: het boerenbedrijf, de boter- en kaasbereiding. Zijn platen zijn nog steeds een geliefd verzamelobject.

Vele schoolplaten

De expositie wordt op 29 november 15.00 u. geopend door historicus drs. Bob Verschoor uit Groningen. Hij heeft zijn doctoraalscriptie aan Cornelis Jetses gewijd. Als bestuurslid van de Stichting Cornelis Jetses is hij nauw betrokken bij de samenstelling van de expositie in Valkenburg.
“Dat dit museum heeft gekozen voor Jetses is niet voor de hand liggend,” zegt Verschoor. “In Limburg als voornamelijk katholieke provincie in die tijd werden schoolplaten besteld bij Uitgeverij Malmberg en niet bij Wolters in Groningen, waar juist Jetses aan verbonden was. Dat we toch voor Jetses gekozen hebben, komt doordat deze illustrator ook wetenschappelijk is bestudeerd en goed bewaard is gebleven en gearchiveerd. Ook is het onmogelijk een verantwoord overzicht te geven van het astronomische aantal van 10.000 uiteenlopende afbeeldingen die in de 19e en 20e eeuw bij diverse uitgeverijen zijn verschenen. We hebben vooral voor afbeeldingen gekozen van werkzaamheden die ook in Limburg in die tijd plaatsvonden”.

Onderwijs en wandversiering

In de jaren zestig en zeventig zijn de platen van de muren verdwenen. Ze werden vervangen door dia’s en schooltelevisie. Tot ook dat weer ouderwets werd en kinderen nu over een computer of tablet beschikken. Een innovatief onderwijshervormer en schoolhoofd, Jan Ligthart (Den Haag), besloot eind 19e eeuw met behulp van het werk van illustratoren als C.Jetses, J.H.Isings en W.K. de Bruin het onderwijs op een hoger plan te brengen. Kinderen kijken graag plaatjes; dat zou de leergierigheid en het begrip verbeteren, meende hij.
Ligthart ontwikkelde daarop een serie van 24 platen, getiteld ‘Het volle leven’. Het was de bedoeling dat hiermee het voorstellingsvermogen van kinderen werd vergroot, zodat ze zich een beeld konden vormen van agrarische- en bouwactiviteiten, van landschappen, planten en dieren in een landschap, maar ook van landen en culturen overzee.
Hebben de schoolplaten die Jan Ligthart als onderwijsinnovatie had bedacht, doel getroffen? In het kritische tijdschrift ‘De Nieuwe school’ werd in 1920 betwijfeld of dit aanschouwelijk onderwijsmiddel wel aansloot bij de belevingswereld van het jonge kind. De schoolplaten werden dan ook vaker als wandversiering aangeschaft.