In het kader van de Nationale Archeologie Dagen 2021 brengt Museum Valkenburg dit jaar ook een aantal activiteiten. Een van de (online) activiteiten is het beschikbaar stellen van een film over de archeologische opgravingen in 1993-1996 in Houthem – Sint Gerlach.

Deze film is een gedeelte van een videoverslag dat gemaakt is tijdens de opgravingen van het kloostercomplex en kerk van Houthem – Sint Gerlach, tussen 1993 en 1996. De Archeologische Werkgroep Valkenburg/ Houthem heeft samengewerkt met Doeke Krikke, Henk Kwakkernaat, Adriaan Meyssen, drs. Knook en drs. Bauer van de TU Delft. Zij werden ondersteund door verschillende studenten afkomstig uit verschillende Europese landen. Tijdens de archeologische onderzoeken is veel materiaal gevonden. Nu, 25 jaar later, wordt het overgebleven materiaal nagekeken, onderzocht en waar mogelijk gereconstrueerd.

Houthem – Sint Gerlach: klooster, kerk en kasteel.

In 1201 werd in Houthem een kerkje gebouwd. Dit verving waarschijnlijk het houten kapelletje uit 1120 dat dienstdeed voor de vele pelgrims. Zij kwamen voor de Heilige Gerlachus, een kruisridder die zich tot kluizenaar bekeerde en sober leefde in een holle eik. Het verhaal gaat dat hij wijn in plaats van water uit de put dronk.

Om de pelgrims te herbergen in het bedevaartsoord kwam er een gasthuis, dat werd geleid door Norbertinessen zusters, een adellijk vrouwenstift. De nonnen van het klooster waren goed bedeelde burgers. Zij hadden veel belangrijke contacten en dreven handel. Ook hadden ze de beschikking over het geschreven woord en toegang tot literatuur en wetenschap.

Rond 1300 kwamen er voor de nonnen inkomsten door de tolheffing van de aangelegde weg door het dorp. In dezelfde tijd werd een verbindingsgracht met de Geul aangelegd. De nonnen waren zelfvoorzienend in hun levensonderhoud, met onder meer een eigen pottenbakkersoven. Ze deden aan leerbewerking en hadden voedselbronnen op eigen bodem.

In de 16e en 17e eeuw werd het complex geteisterd door ziekten (pest), aardbevingen, en roofbranden. Na 1700 breken betere tijden aan; de kerk is meerdere malen herbouwd, inclusief een nieuwe vleugel met fresco beschilderingen.

Met de komst van Napoleon (1785) kwam er een einde aan de kloosters en werd het in gebruik genomen als militair hospitaal.

Vervolgens kwam het in private handen, waarbij het oude klooster in de 19e eeuw werd omgebouwd naar kasteel. De kerk werd parochie eigendom. Tegenwoordig is er naast de kerk van Houthem het landgoed Chateau St. Gerlach, met hotel, conferentiezalen en brasserie.

Onderstaande film (ongeveer 30 minuten) is gemaakt in de periode 1993 – 1996: